RESURS– jest czy nie?
RESURS– jest czy nie?
Przepisy Rozporządzenia Ministra Przedsiębiorczości i Technologii z dnia 30 października 2018 r. w sprawie warunków technicznych dozoru technicznego w zakresie eksploatacji, napraw i modernizacji urządzeń transportu bliskiego dotyczą fazy eksploatacji wszystkich urządzeń transportu bliskiego wskazanych w § 1 przepisu i skierowane są do ich eksploatujących. W związku z tym sformułowane w § 7 rozporządzenia zagadnienia dotyczące konieczności rejestrowania przebiegu eksploatacji UTB, określenia resursu i stopnia jego wykorzystania stanowią obowiązki eksploatującego UTB.
W celu właściwego zrozumienia resursu, o którym mowa w ww. rozporządzeniu, należy skorzystać przede wszystkim z jego definicji, która podaje, że resurs to parametry graniczne stosowane do oceny i identyfikacji stanu technicznego określone na podstawie liczby cykli pracy i stanu obciążenia UTB w założonym okresie eksploatacji z uwzględnieniem rzeczywistych warunków użytkowania. Należy zwrócić uwagę na szerokie rozumienie ww. definicji, wskazującej na parametry graniczne danego urządzenia lub jego komponentów, których osiągnięcie powoduje określone dalsze konsekwencje. Należy również zwrócić uwagę, że parametry te są zależne od wielu czynników, np. roku wytworzenia, rodzaju materiału, zastosowanej technologii. W definicji resursu wskazano również na konieczność uwzględnienia w szacunkach określonego sposobu użytkowania danego urządzenia technicznego, który, jak pokazuje praktyka, bywa różny nawet dla tego samego rodzaju i typu urządzeń. Pomo-ce w tym szacowaniu są odpowiednie cykle pracy, jakim poddawane było urządzenie. W przypadkach gdy jest to możliwe do oszacowania poprzez odczyt z liczników pracy lub innych rejestratorów, wówczas ocena jest dokładniejsza. W razie braku takich danych należy dokonać takich szacunków na podstawie dostępnych metod, opierając się na dobrej praktyce inżynierskiej. W tym celu należy oprzeć się na aktualnym stanie wiedzy technicznej, który obejmuje zarówno aspekt techniczny, jak i gospodarczy. Aby dane rozwiązania techniczne odpowiadały stanowi wiedzy technicznej, dla spełnienia tych wymagań muszą być stosowane, dostępne w danym momencie, skuteczne środki techniczne, które są racjonalne pod względem kosztu przy uwzględnieniu całkowitego kosztu danych maszyn. Podstawą do wyboru odpowiednich środków technicznych mogą być normy, wytyczne, rekomendacje oraz inne uznane dokumenty techniczne, naukowe lub branżowe.
Należy zaznaczyć, że w rozumieniu dyrektywy maszynowej 2006/42/WE resurs maszyn, w tym maszyn z grupy urządzeń transportu bliskiego, określany jest przez ich producentów na etapie projektowania i konstruowania maszyny w odniesieniu do założonego okresu eksploatacji, z uwzględnieniem danych warunków ich użytkowania. Dyrektywa maszynowa wskazuje w sekcji 1.1.2 opisującej zasady bezpieczeństwa kompleksowego, że maszyna musi być zaprojektowana i wykonana w taki sposób, aby nadawała się do wykonywania swojej funkcji oraz mogła być obsługiwana, regulowana i konserwowana bez narażenia osób na ryzyko w trakcie wykonywania tych czynności w przewidzianych warunkach, ale także z uwzględnieniem możliwego do przewidzenia jej niewłaściwego użycia. Przedsięwzięte środki muszą mieć na celu wyeliminowanie wszelkiego ryzyka w okresie całego założone-go okresu eksploatacji maszyny, z jej transportem, montażem, demontażem, unieruchomieniem i złomowaniem włącznie.
W celu spełnienia powyższego wymagania (1.1.2 Zasady bezpieczeństwa kompleksowego) należy skorzystać z normy PN-EN ISO 12100 „Bezpieczeństwo maszyn – Ogólne zasady projektowania – Ocena ryzyka i zmniejszanie ryzyka", która jest zharmonizowana z dyrektywą maszynową. Norma podaje „strategię” dotyczącą postępowania przy konstruowaniu maszyn w celu ich bezpiecznego użytkowania. W ww. normie zdefiniowano podstawowe terminy, a także określono metodykę oraz zasady oceny i zmniejszania ryzyka, aby ułatwić projektantom zapewnienie bezpieczeństwa na etapie projektowania maszyn. Uwzględniając stan wiedzy i doświadczenie w projektowaniu i użytkowaniu maszyn oraz biorąc pod uwagę zdarzenia wypadkowe i wypadki przy pracy oraz ryzyko związane z maszynami, ww. norma dostarcza podstaw do eliminacji zagrożeń, oceny i zmniejszenia ryzyka w odpowiednich fazach cyklu życia maszyny. W odniesieniu do pojęcia resursu norma PN-EN ISO 12100 wskazuje na konieczność określenia ograniczeń dotyczą-cych maszyny. Wskazuje ponadto, że ocena ryzyka rozpoczyna się od określenia ograniczeń dotyczących maszyny z uwzględnieniem wszystkich faz życia maszyny. Oznacza to, że zaleca się, aby właściwości i parametry użytkowe maszyny lub serii maszyn stosowanych w zintegrowanym procesie, a także związane z tym osoby, środowisko i wyroby zostały zidentyfikowane w ramach ograniczeń dotyczących maszyny. W tym celu aspekty, które należy wziąć pod uwagę, powinny uwzględniać czas życia maszyny i/lub jej elementów (np. narzędzia, części zużywające się, komponenty elektromechaniczne) z uwzględnieniem użytkowania maszyny zgodnego z przeznaczeniem oraz dającego się przewidzieć nieprawidłowego użytkowania. Ponadto wskazuje aby zostały określone zalecane przedziały czasu między przeglądami obsługowymi danego rodzaju urządzenia.
Odnosząc się do zapisów, jakie powinny znaleźć się w instrukcjach dostarczanych wraz z maszyną, dyrektywa maszynowa w sekcji 1.7.4.2 „Treść instrukcji" wskazuje na konieczność uwzględnienia przez producenta w instrukcji danej maszyny niezbędne czynności regulacyjne i konserwacyjne, w tym ich częstotliwość. Instrukcje takie muszą zawierać wykaz elementów lub części maszyny, które należy regularnie sprawdzać w celu ewentualnego stwierdzenia ich nadmiernego zużycia, a także określać częstotliwość takich sprawdzeń (w odniesieniu do czasu trwania użytkowania lub liczby cykli), sposób wykonywania niezbędnych sprawdzeń lub testów oraz wyposażenie, jakie należy stosować. Konieczne jest podanie kryteriów dotyczących naprawy i wymiany zużytych części.
Należy również zwrócić uwagę na wymagania zawarte w sekcji 4.1.2.3 dyrektywy maszynowej, dotyczącej wytrzymałości mechanicznej, z której to wynika, że wymaga się, aby projektant maszyny uwzględnił zmęczenie materiału i zużycie eksploatacyjne. Ponieważ zmęczenie materiału i zużycie zależą od czasu i intensywności użytkowania maszyny, obliczenia muszą się opierać na założeniach okresu eksploatacji maszyny wyrażonego np. w liczbie godzin pracy lub cykli eksploatacyjnych. Należy zauważyć, że założenia przyjęte przy projektowaniu maszyny muszą być spójne z instrukcjami producenta pod względem rodzaju i częstotliwości inspekcji oraz zapobiegawczych środków konserwacji maszyny, a także kryteriów wymiany części ulegających zużyciu.
Podsumowując, należy zauważyć, że w przepisach dyrektywy maszynowej pojęcie resursu wyrażone jest poprzez „przewidywany czas życia maszyny”, „cykl życia maszyny”, „trwałość maszyny i jej elementów”, które są przedmiotem oceny ryzyka przeprowadzanej przez producenta w celu oceny zgodności maszyny pod kątem spełnienia zasadniczych wymagań w zakresie ochrony zdrowia i bezpieczeństwa.
W praktyce oznacza to, że wytyczne w zakresie resursu UTB powinny być uwzględniane w treści instrukcji eksploatacji producenta urządzenia poprzez określanie m.in. warunków użytkowania, kryteriów zużycia danych elementów UTB, wymagań w zakresie przeprowadzania przeglądów konserwacyjnych, kontroli technicznych, wykonywania okresowych wymian elementów UTB czy konieczności wykonania remontów kapitalnych urządzeń po przepracowaniu danej liczby cykli roboczych/lat eksploatacji.
Materiały źródłowe:
- Rozporządzenie Ministra Przedsiębiorczości i Technologii z dnia 30 października 2018 r. w sprawie warunków technicznych dozoru technicznego w zakresie eksploatacji, napraw i modernizacji urządzeń transportu bliskiego (Dz.U. z 2018 r., poz. 2176).
- Dyrektywa maszynowa 2006/42/WE.
- Przewodnik dotyczący stosowania dyrektywy 2006/42/WE w sprawie maszyn – wydanie 2.1 – lipiec 2017 r.
- Normy zharmonizowane.
■ - pola obowiązkowe